<<

Época:

Época del maíz grande

Kutx wala es el maíz mayor, el cacique, es el que representa la organización de las doce variedades de maíz y se caracteriza por ser rápido en su desarrollo en climas calientes. En la actualidad se conoce con el nombre de kûçx wala a'te "época del negro grande". Anteriormente se untaban de pintura natural negro en todo el cuerpo y se elaboraba un muñeco de calabaza donde se iba echando el guarapo. En este tiempo, los nasa se disfrazan vestidos de rojo con máscaras de rostros de animales, van bailando por todo el territorio en compañía de niños y niñas; para el reconocimiento del territorio desde temprana edad.

KHUCX WALA A’TE

Û' peessa's weçxan ku'hnxi a'te, sxabisa ku’jn pekûhnxi, û' pkhakhnxi êena'. Kutxh pwe'sxa kseje'zsa' (12) kujwed(txin)a’ nawa txâwe'sx neja' kutx wala', kiwa açxasuwe'sx txa's ku'hnxi eena'. Na'siçxatha'w kûçxh wala a'te yase', khîkani yaçkawe'sxa' dxi'pa's yaaphmee yafx kwetkwete uta kû'çx jixkhu' dçxata yat isa û' pkhakhna u'jwe', khinawa tuka wala'swa nasa na'w vxitçxa khûçx sxûsxnawa jibate ka'jaçxata beka sâjite txkhee awna u'iwe'.